In zijn column (Holmans Hoofdstad) in Het Parool van gisteren komt Theodor Holman terug op zijn interview met Mario Molegraaf van afgelopen dinsdag (zie nieuws 7 januari). De afgelopen dagen las ik een boek dat me zo heeft aangegrepen, dat ik er iedereen over moet vertellen: Geheim Dagboek 2001 van Hans Warren. Het boek heeft daarmee – na bijna drie maanden – dan toch nog Het Parool gehaald, zij het slechts in een column. Holmans stuk bevat een groot aantal stilistische eigenaardigheden (slordigheden). Wat te denken van de laatste “hij” in het volgende citaat:

Hij woont samen met zijn vriend M. Ze wonen al 23 jaar samen, hebben lief en leed met elkaar gedeeld. Op 19 december 2001 sterft Hans. Op de dag voor z’n begrafenis opende hij het dagboek […].Ook geen stijlbloempje: het dagboek is het dikste dagboek van hem. En wat betekent: Als literatuur meedogenloos moet zijn, dan is dit een meedogenloos boek? Holman geeft Mario “een enorme pluim”: Al een maand voor Hans zijn dood […] kreeg Mario er door een toeval een licht vermoeden [van !] hoe hij mogelijkerwijs in het dagboek beschreven zou worden, maar omdat hij het zich niet kon voorstellen, drong hij niet verder aan. Holman besluit met de mededeling dat Mario Molegraaf nu “twee jaar” (= 1 jaar en 3 weken!) verder is en dat het huis waar hij met Warren gewoond heeft, intussen verkocht is. Een, zowel stilistisch als inhoudelijk, prachtig stuk over Geheim Dagboek 2001 verscheen afgelopen donderdag (9 januari) in Trouw. Het stuk is van de hand van Bert Keizer, arts in een verpleeghuis en bekend van zijn boek Het refrein is Hein (1994). Keizer raadt iedereen het dagboek aan omdat je zelden een zo heldere lamp ziet branden in een zo schamele woning.

In het dagboek ziet Keizer beschreven wat hij kent uit zijn dagelijks werk: Langdurig voor een zieke zorgen is geen doenlijke opdracht, hoeveel je ook van elkaar houdt. Als van twee gelieven één in de versukkeling raakt en zich als een drenkeling gaat vastklampen aan de ander die het nog redt, ontstaat er vrijwel altijd een omarming die zo beklemmend wordt dat de gezonde zich er desnoods met geweld uit zal trachten te bevrijden. Lichamelijk en geestelijk geweld. De lichamelijke variant is zo weinig zeldzaam dat er in het Engels een standaarduitdrukking voor bestaat: “granny bashing”.[…] Als mens kan ik over Molegraaf slechts zeggen: ik neem ootmoedig mijn petje voor hem af, want hij heeft zich samen met zijn stervende vriend een weg moeten zoeken door een rampgebied. Achteraffers weten altijd betere routes, maar niemand die Molegraaf of Warren tijdens de vreselijke tocht op een kaart heeft gewezen.Van Keizer mag Komrij, voor zijn recensie van Een stip op de wereldkaart, de gevreesde singultus vaginalis (= de kuthik) krijgen. (Met dank aan Ria Zifkamp, die ons op het artikel wees.)

De complete literaire nalatenschap van Hans Warren gaat naar de Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg. Mario Molegraaf heeft tot die schenking besloten. “Het was niet een nadrukkelijk door Hans uitgesproken wens, maar ik denk wel dat het zijn bedoeling was. Het is een logische plek waar de nalatenschap goed zal worden beheerd.” Volgens Molegraaf is de schenking juridisch nog niet helemaal rond. (…) Bedoeling is dat een stichting wordt opgericht om de nalatenschap te beheren. Het gaat om een grote collectie dagboeken, correspondentie, typoscripten, boeken met opdrachten, natuurschetsen en tekeningen. De komende vier jaar zal de collectie stukje bij beetje in de Zeeuwse Bibliotheek terechtkomen, omdat is afgesproken dat Molegraaf de spullen eerst zal uitzoeken en catalogiseren. (…) In beginsel zal de nalatenschap van Warren toegankelijk zijn voor onderzoekers, aldus Molegraaf. Uitgezonderd de nog ongepubliceerde dagboeken en mogelijk een deel van de correspondentie. Dit bericht uit dePZC van 8 januari en van de website van Omroep Zeeland kregen wij toegestuurd van Niek Oele, van Erwin de Bruyn, en van Esther Boogaart. Dank.

Zoals aangekondigd was Mario Molegraaf vandaag te gast in het radio-programma Dinsdag Desmet (Radio 747), waar hij werd geïnterviewd door Theodor Holman.

Na Mario’s verhaal over zijn eerste ontmoeting met Warren op 29 juli 1978, gaat het gesprek vanzelfsprekend vooral over Geheim Dagboek 2001. Net als in de interviews die eerder verschenen in de geschreven pers (HP/De Tijd 31/10/2002, Volkskrant 19/12/2002, Trouw 19/12/2002) vertelt Mario over de nacht voor de begrafenis van Warren, toen hij voor het eerst de aantekeningen uit Warrens laatste jaar las. En over zijn beslissing om het dagboek, waarin Warren noch zichzelf noch hem spaart, nu al uit te geven. Mario leest de dagboekaantekening van 16 december 2001 voor, de allerlaatste die Warren maakte. Holman: “Hoe ver kun je gaan?” Molegraaf: “In zulke literatuur kun je niet ver genoeg gaan.” Mario vertelt dat de reacties op Geheim Dagboek 2001, en dan vooral op zijn eigen rol daarin, hem zijn meegevallen: de meeste lezers voelen sympathie voor hem.” Ze zien ook wel dat het meer een worsteling tegen de eindigheid is dan tegen Hans. Ze zien de wanhoop en de liefde erachter. Het is het verhaal van heel veel mensen in een vergelijkbare situatie. Het is de strijd tussen de wil van Hans om dood te gaan en mijn wil om hem te laten leven.” Holman: “Als je hem stompt, stomp je hem het leven in.” Niet alle reacties op het dagboek gaven blijk van sympathie voor Mario. Er waren een paar “domme” en “stupide” uitzonderingen, namelijk de reacties van Kasper Jansen en Joep Habets in NRC Handelsblad (Zie nieuws 21 december en 2 december 2002). De heren worden door Mario aangeduid als “een stel valse nichten”. Holman is vol lof over het boek, dat op hem “een bijna angstwekkend verpletterende indruk maakte”. “In al z’n vreselijkheid echte wereldliteratuur.” Holman: “Is het de schoonheid van de dood?” Molegraaf: “De dood heeft geen schoonheid, dat maakt dit dagboek duidelijk.” Het interview levert ook nog twee nieuwtjes op: De tentoonstelling Een stip op de wereldkaart, een keuze uit Warrens Afrikaanse kunstcollectie, in het Afrikamuseum te Berg en Dal , is verlengd tot het eind van deze maand. Deze week meer over deze expositie!In maart treedt Mario Molegraaf in het huwelijk met zijn nieuwe liefde.

Foto: Niek Oele

Mario Molegraaf is a.s. dinsdag 7 januari te gast bij Theodor Holman in het radio-programma Dinsdag Desmet (Humanistische Omroep). Het programma wordt, vanaf 13.30 uur, live uitgezonden op 747 AM vanuit Desmet Studio’s aan de Plantage Middenlaan 4a te Amsterdam (tel: 020-5217171). Publiek is welkom.

In de laatste Gay Krant van 2002 bespreekt Gooitsen Eenling kort Geheim Dagboek 2001: Een aangrijpend document (…) dat voortdurend laveert tussen verrukking en verval.

In HP/De Tijd introduceert Max Pam deze week de Max Pam Award voor “het beste literaire boek van het vorige jaar”. Over Warrens Geheim Dagboek 2001 schrijft Pam: Het is het laatste deel van een krankzinnig dagboekproject dat bijna zestig jaar beslaat. In dit laatste deel beschrijft Warren zijn eigen sterven. Je weet eigenlijk niet wat je leest. Dit deel is meedogenloos eerlijk en meedogenloos oneerlijk.

Pam besluit uiteindelijk Warren niet te bekronen met de Max Pam Award “uit praktische overwegingen”: zonde om zo’n mooie vulpen te geven aan iemand die daar toch nooit meer mee zal schrijven. En de vulpen gaat naar… Leon de Winter. (Foto links: Pams interviewbundel uit 1984, waarin een interview met Warren is opgenomen.)