Een vogel van vinnige bewegingen die in het Nederlands genoemd is naar zijn roep kluut-kluut. Een vogel die je niet voor een andere vogel kunt aanzien. Een vogel die kenmerkend is voor Zeeuwse schorren en slikken. Een vogel ook die Hans Warrens leven altijd heeft begeleid en natuurlijk voorkomt in de dichtbundel Betreffende vogels (1974): ‘De kluut is gemaakt voor weglaattechniek/ wit op zwart en zwart op wit, of beide/ uitgespaard op zilverblauw. Een vogel/ voor muziek van Debussy, droomschuim/ in zilte flarden langs de lagune.’ Hij had al veel eerder over de kluut geschreven. In 1942 publiceerde hij in De Levende Natuur een regelmatig geciteerd artikel ‘Het overwinteren van de kluut in Zeeland’ met illustraties van eigen hand. In april 1941 was in het blad In weer en wind zijn eerste natuurbeschouwing verschenen, ‘Overwinteren in 1939-1940’. Hij had het daarin onder meer over overwinterende kluten. Op de tekening van Joh. A.M. Warren zelf zien we kluten tussen ijsschotsen: ‘Het is een haast angstwekkend gezicht die ranke, tere kluten te zien vliegen in de ijzige vorstwind, door het barre sneeuw- en ijslandschap’. De kluut op het schilderij staat in een voorjaarslandschap. Op de achterzijde noteerde de maker: ‘28/29 Maart 1950, Hans’. Even had hij de schilderkunst teruggevonden, al vinden we daarover tussen alle jongensbesognes in zijn dagboekaantekeningen (niet overgenomen in het gedrukte Geheim dagboek) geen woord. In zijn zakagenda gaat hij wél in op zijn portret van de kluut (recurvirostra avosetta), al hebben de notities misschien een tolk nodig. Op 29 maart 1950 schrijft hij: ‘Dernier matin à l’Avocette. Assez bien réussi’. Avocette is het Franse woord voor kluut, avocet is de Engelse term. Op 1 april 1950 meldt Hans Warren in een vreemd talenmengsel bij Adrie en Janny Duvekot te zijn geweest: ‘Shown the avocet qu’ils adoraient’. Hijzelf en anderen waren dus tevreden over ‘De kluut’. Kijk goed en het is alsof de vogel roept: kluut-kluut.

MARIO MOLEGRAAF

Boeken met Hans Warrens handtekening zijn er volop. Het gevolg van een zoveelste middag signeren in een boekwinkel. Geen activiteit waaraan hij genoegen beleefde. Integendeel, er was enige aandrang nodig om hem ervan te overtuigen dat een optreden, een vraaggesprek enzovoorts misschien toch wel nuttig was. Maar er bestaat ook zoiets als signeren in de overtreffende trap. De auteur schrijft een opdracht in zijn boek, voor een specifiek persoon, niet zomaar een voorbijganger. In zijn dagboek noteert Hans Warren op 3 maart 1993 dat de post tien exemplaren van de pas verschenen novelle Indigo brengt. Er gebeurt meer die dag: uitgeefster Tilly Hermans van Meulenhoff komt op bezoek in Kloetinge. Ze krijgt een exemplaar van het boekje, met opdracht. Mooi als zo’n documentje onberispelijk het dagboek onderstreept. Korte tijd later, op 14 maart 1993 blikt Hans Warren in zijn dagboek terug op een drukke dag signeren in verschillende filialen van De Bijenkorf. Een van de ontmoetingen waarbij hij stilstaat, is die met ‘een meisje Iris’. Zij zal een rolletje in zijn leven en later een grote rol in mijn leven gaan spelen. Hij schreef indertijd iets in het exemplaar van Indigo dat ze aanschafte. En weer bezorgen de op de titelpagina geschreven woorden het bevredigende gevoel dat alles klopt.

MARIO MOLEGRAAF

Voor hij met zijn ‘geheim dagboek’ startte, hield Hans Warren al een natuurdagboek bij. Hij was niet de enige, het bijhouden van zo’n journaal was een tijdlang mode, op gang gebracht door Jac. P. Thijsse, volgens Marga Coesèl in haar pas verschenen Zorgeloos genieten. Natuurdagboeken en hun schrijvers (Noordboek, €19,90). Uiteraard is er ook aandacht voor Hans Warrens natuurdagboek, deels gepubliceerd in Ik ging naar de Noordnol (1996). Maar er is méér: de veertien cahiers die op de foto zijn te zien plus enig voorwerk. Op 14 januari 1938 is hij begonnen in cahier nummer één met de beschrijving van een experiment met een voertafeltje: ‘Ik had nu echter expres de vogels sinds gisteren geen eten gegeven en nu rijkelijk gevoederd om de stand van zaken eens te zien’. Een volgende keer, op 26 juni 1938, volgt een verhaal over zijn volière. Ik ging naar de Noordnol eindigde voorjaar 1942, maar het natuurdagboek ging door. Het veertiende en laatste cahier begon hij op 5 april 1943. De vaart raakt er geleidelijk uit. Op 14 januari 1945 zegt hij: ‘Vroeger was dit dagboek, al schreef ik er ook vrijwel alleen mijn natuurhistorische belevingen in op, mij een dierbaar bezit, en jaren heb ik trouw, dag aan dag, zelfs als er niets te melden viel, er iets in genoteerd. Het vorige jaar is dat veranderd.’ Misschien is hij ‘te veel kunstenaar’ geworden, oppert hij, en gaan neerzien op dit ‘geveugel’. Hij belooft beterschap, wil ‘deze goede traditie’ voortzetten. Dat lukt af en toe, bijvoorbeeld in mei 1948 wanneer hij om vijf uur opstaat voor een grote tocht over de Kaloot. De allerlaatste aantekening, van 19 mei 1951, gaat eveneens over de Kaloot, het belangrijke natuurgebied bij Borssele. Met de woorden ‘Ook een regenwulp gehoord’ eindigt het natuurdagboek, het ándere dagboek van Hans Warren, vaak even indringend en overtuigend als het persoonlijke dagboek waarmee hij zoveel faam verwierf.

MARIO MOLEGRAAF

Insluipers? Begin 1958 komen Hans Warren, zijn echtgenote en zijn kinderen thuis. Tot hun verrassing blijkt ‘een groot schilderij in de woonkamer’ te zijn opgehangen. De dagboekschrijver verwijst naar een briefje dat alles verklaart. Een briefje dat nog altijd bestaat, ondertekend door de complete familie Duvekot. Adrie Duvekot was waterbouwkundig ambtenaar van beroep, maar van roeping kunstenaar. Zeker geen slechte kunstenaar, kijk maar naar zijn zelfportret op jeugdige leeftijd. Het andere werk is een coproductie van hem en Hans Warren, hun vriendschap beleefde destijds, eind 1942, de grootste bloei. Het binnengesmokkelde schilderij bevalt niet, blijkt uit de aantekening in Geheim dagboek van 4 januari 1958. In dezelfde tijd, zie de aantekening van 11 januari 1958, wordt de Stichting Zeeuwse Beeldende Kunstenaars opgericht. Een van deze kunstenaars is Adrie Duvekot, Hans Warren werkt mee als lid van een onafhankelijke ballotagecommissie. We zien hem in die rol in de dagboeknotitie van 11 februari 1958, ‘in de zijspan van een gammele motorfiets’. In het Zeeuws Tijdschrift blijft hij de Zeeuwse kunstenaars volgen, gewoonlijk met tegenzin. Hij oordeelt vernietigend over hun kerstsalon in 1968. Hij blikt even terug op zijn werk voor de ballotagecommissie: ‘Gelukkig werden we spoedig op een onelegante manier van die taak ontheven’. De Kunstkring moet volgens hem ‘worden gesaneerd, en wel heel drastisch’. Op een vorige kerstsalon was een werk van Adrie Duvekot hem goed bevallen, bij het artikel plaatst hij een afbeelding van dit ‘Maanlandschap’, aangekocht door zijn vrouw Helen Warren-Ferguson. Over de nieuwe werken vallen in de beschouwing in het Zeeuws Tijdschrift harde woorden: ‘Want als het mis is bij Duvekot, dan is het tegelijk heel flink’. Maar de vriendschap bleef, met pieken en dalen, een vriendschap vanaf de lagere school tot en met begrafenis.  MARIO MOLEGRAAF