‘Tegenwoordig ben ik anders dan ik ooit ben geweest,’ bericht Hans Warren op 13 februari 1948 aan Jan Vermeulen. Een tijdje was hij, buitenbeentje bij uitstek, een centrale figuur in Borssele. ‘Ik noem het mijn gezelligheidsperiode. Ik dompel mij onder in het leven van het dorp,’ schreef hij aan Vermeulen. Zijn dagen zijn zo ‘voller dan ooit’. Hij heeft zich ‘belast met het organiseren van een bonte avond’. De opbrengst is bestemd voor de jongens uit het dorp die als dienstplichtige naar Indië waren gestuurd. Wat Hans Warren betreft twee jongens in het bijzonder, zijn geliefden Max Krijger en Jan Kakebeeke. Het gaat eigenlijk om twee avonden, met toespraakjes en een verloting waarvoor volgens organisator Hans Warren ‘prachtprijzen’ beschikbaar zijn gesteld als ‘twee taarten, vier tulbanden, 2 mud eierkolen’. Een dameskoortje brengt liederen ten gehore. Moeder Warren, ‘die een mooie zuivere sopraan heeft’, zingt mee. Maar het belangrijkste programmapunt is een opvoering van het toneelstuk Stormeiland, een indertijd populair ‘drama van de zee’ van Bob Bertina (1914-2002), in 1942 in première gegaan. Hans Warren treedt in merkwaardige vermomming (weet u hem op de foto aan te wijzen?) op als ‘Oom Leo, een kunstschilder’. Een bijrol, maar je kunt toch zeggen dat hij als grote man achter de grote avond een hoofdrol speelde.

MARIO MOLEGRAAF

Het is een ietwat raar, naar boek, Robert Groenewegens onlangs verschenen biografie over Victor E. van Vriesland (1892-1974). Het is bij hem, veertien jaar toen de deftige letterkundige overleed, Vic voor en Vic na. Blijkbaar voelde hij zo’n sterke band dat Weerloos tegenover alles soms meer pro-Vic pamflet is dan neutrale biografie. Neem de bladzijden over de Spiegel van de Nederlandse poëzie waarvan Van Vriesland in 1939 de eerste editie publiceerde. Later liet hij de bloemlezing volledig ontsporen, het werd een doolhof in plaats van een wegwijzer. De uitgever greep in, Groenewegen bezigt grote woorden over ‘een aanslag’ op Van Vrieslands ‘levenswerk’. Amper drie maanden na Van Vrieslands dood benaderde men Hans Warren voor de uitgave. In 1979 verscheen zijn eerste Spiegel (nieuwe edities kwamen uit in 1984, 1992 en 2005), het blauwe boek werd voorafgegaan door een chique blauwe folder om mensen te laten intekenen. Er volgde een catastrofe, de term lijkt me niet te zwaar. In de uitgave bleken belangrijke fouten te staan: sommige gedichten waren onvolledig afgedrukt. Aanvankelijk probeerde de uitgever met een lijstje errata het probleem op te lossen, maar uiteindelijk viel het besluit het boek terug te halen en een gecorrigeerde versie uit te brengen. ‘Het is een enorme slag,’ vertelde de directeur van Meulenhoff in de krant. Rob Groenewegen zag, bijna een halve eeuw later, zijn kans schoon en meldt over Hans Warrens Spiegel: ‘De ongezouten kritiek die er wat betreft diens keuzes (en omissies) op volgde, maakte duidelijk dat hij niet in de schaduw kon staan van de geestelijk vader van De Spiegel van de Nederlandse poëzie’. Hij is zo tendentieus te verzwijgen dat Hans Warrens Spiegel na 1979 toch nog een lang en gelukkig leven tegemoet ging. Zo’n biograaf.

MARIO MOLEGRAAF

Hans Warren gebruikte aanvankelijk de geheim dagboek-cahiers niet alleen voor dagboekaantekeningen. Hij schreef er bijvoorbeeld ook gedichten in over. Dagboekcahier nummer 3 was multifunctioneel: behalve als dagboek diende het als werkboek, met opzetten van brieven en kladversies van andere teksten. Maar het merkwaardigste geval is cahier nummer 4 dat hij voor twee dingen inzette. Aan de ene kant, de voorkant, ging hij er zijn geheim dagboek in bijhouden. Vanaf 1 januari 1947, of is het nog net 31 december 1946? ‘Tim, de scheepsfluiten blazen. Is het de overgang naar het nieuwe jaar? Ik weet het niet. Onze klokken zijn allemaal achter, die op de schoorsteen wijst 10 voor twaalf. Maar ik hoor een kanon dreunen, en het schip blaast door, telkens hortend. Mijn gedachten zijn bij jou, enkel bij jou, daarginds in Bexhill-on-Sea. Jij, die aan zee woont gelijk ik, denk je even aan me?’ Woorden die in gedachten zijn gericht tot zijn gedroomde geliefde Timothy Yearwood. Aan de andere kant van het cahier begint hij, in maart 1947, aan een roman Een Stem van over de Zee, voorloper van Een vriend voor de schemering. De teksten van voorzijde en achterzijde gaan elkaars richting op en op een dag raken ze elkaar. Er blijft geen bladzijde leeg, geen regel blanco. De laatste zin van het prozawerk: ‘Albertine moest telkens in die ogen kijken, het hinderde haar dat het haar zo gelukkig maakte’ en de datering 11 Mrt, ±9 uur. En ondersteboven de dagboekaantekening van 1 mei 1947, begonnen om halftwaalf: ‘De krampachtigheid om dit schrift deze nacht nog vol te schrijven, tegen de gestrande roman aan, rug aan rug. In vier maanden is het volgeschreven. Het begon met Tim. Tim is verbleekt – eindelijk, het werd tijd. Armoede. Het heeft de sensatie van Gino gekend – ook dat hoogtepunt is voorbij. Dan is er Max – bijna schreef ik: het pad daalt af, maar dan voel ik mij zo gruwelijk eenzaam en hopeloos dat ik me vastklamp aan die kleine, onzinnige liefde als aan een stuk kantelend wrakhout, en bovendien, het rekproces is voldoende, want zie, de taak van heden is volbracht; rug nadert rug, een halfslachtig dagboek kust een halfgebaarde roman en stellig ik kan niet zeggen of dat boek ooit afkomt.’ Was de schrijver zo zuinig? Of was het papier indertijd erg schaars? In elk geval kussen dagboekschrijver Hans Warren en romanschrijver Hans Warren elkaar.

MARIO MOLEGRAAF