Momenteel werkt Mario Molegraaf aan de biografie van Hans Warren. Op zijn ontdekkingstocht door het leven van Warren stuit hij regelmatig op interessante vondsten. Op de eerste dag van elke maand deelt hij zo’n vondst met de bezoekers van onze website.

Geloof me, de tijd heelt heus niet alle wonden. Ik wil geen films zien waarin Hans optreedt. Er zijn plaatsen waar ik nooit naar terug heb durven keren. Zo’n plaats is de ISPC, een horecagroothandel in De Krogten in Breda. Hans Warren en eten, er zijn vrees ik geen plaatjes van. Behalve dan deze ene afbeelding, het toegangspasje van de IPSC. Eten is belangrijk geweest in zijn bestaan, in ons bestaan, en dat bedrijf was een belangrijke leverancier. Maar als het eten op is, is het gedaan. Hoe was zijn eten, hoe verliep het dagelijkse maal? Hij leert zichzelf koken wanneer zijn moeder in het ziekenhuis belandt. Het leren gaat ‘heel snel, ik heb er kennelijk aanleg voor (…) Zelfs vleesschotels slagen al in perfectie,’ noteert hij op 13 oktober 1951 in zijn dagboek. Hij brengt zijn kookkunsten in praktijk nadat hij is getrouwd, nadat er kinderen zijn gekomen. Toch kookte hij niet graag voor gezelschappen, voor meer dan twee personen. Ingewikkeld waren zijn maaltijden ook niet, aan voorgerechten en desserts deden we nauwelijks. Kookboeken bezaten we in overvloed, maar hij werkte nooit naar recepten. Hij improviseerde met wat er beschikbaar was. Vooral improviseerde hij met de soepen die hij tussen de middag voor zichzelf bereidde met een restje dit en een overschotje dat. Ik sloeg over, ik at liever kroketten. Zijn ontbijt stelde weinig voor. Twee koppen koffie met veel melk, net gehaald van de boerderij. Een beetje geroosterd brood, besmeerd met boter. Om elf uur was het tijd voor sherry, en een uurtje later voor de soeplunch. De radio stond aan, afgestemd op de Vlaamse muziekzender, het programma ‘Tafelmuziek’ met zijn geliefde barokklanken. De lunch en het ontbijt gebruikte hij in zijn werkkamer. Maar voor het avondeten werd de tafel in de eetkamer gedekt. Zijn eten, ik mis het nog steeds. Wie maakte zulke frietjes? Hij gebruikte er rosevalaardappelen voor en sneed ze met de hand. Ze werden gebakken in de koekenpan met veel olijfolie. Wie had zulke lekkere appelmoes? Die bereidde hij met appels uit eigen gaard. De zwezerik, de zeetong, de zalige wijn. De ingrediënten kwamen vaak van de ISPC. Najaar 1986 stond er een advertentie in de krant. De bijbehorende bon stuurde hij in en al snel kregen we het begeerde pasje. De auto was pas in ons leven gekomen, en zo konden we al het heerlijks van Breda naar Goes transporteren. Hij zegt over het eerste bezoek in zijn dagboek: ‘Een verbijsterende belevenis, alles wat je aan spijs en drank kunt bedenken is hier uitgestald.’ Een paar weken later noteert hij na een maal met patrijsjes, cantharellen en een sorbet van ganzenlever: ‘Sinds we zoveel lekkers in Breda kunnen kopen, is het leven leuker.’ ISPC is een afkorting van International Sales and Promotion Company, duffer kan het niet. Maar voor mij is het een ander woord voor paradijs, voorgoed verloren.

Momenteel werkt Mario Molegraaf aan de biografie van Hans Warren. Op zijn ontdekkingstocht door het leven van Warren stuit hij regelmatig op interessante vondsten. Op de eerste dag van elke maand deelt hij zo’n vondst met de bezoekers van onze website.

Ze dachten, geloof ik, dat kattenbakken zelfreinigend waren. Mijn luchtwegen protesteerden hevig en ook in andere opzichten had ik moeite met hun huishouding. De huishouding van Gerrit Komrij en Charles Hofman in Amsterdam. Charles maakte verschrikkelijke ruzies als hij dronk, en hij dronk vaak. De uren verliepen traag aan de Jacob van Lennepkade, alsof je bij een oma langs moest. Het eerste bezoek dat Hans Warren en ik aan hen brachten was in het weekend van 12 en 13 augustus 1978. Ik was zeventien, plus vijftig weken. Een boek dat ik van Gerrit kreeg, een herdruk van de door hem vertaalde roman Pausin Johanna, herinnert aan die eerste logeerpartij. Ook is er een aantekening in Hans’ dagboek, een verslag dat allerminst aan een bezoek aan grootmoeder doet denken. Van besmeurde kattenbakken en ruzies is ook al geen sprake. Misschien heeft mijn herinnering het allemaal erger gemaakt dan het was, want de prachtige vriendschap van Gerrit Komrij en Hans Warren kende een lelijk einde. Op deze foto, gemaakt door Wim Helm in de aula van de Zeeuwse Bibliotheek, is daarvan weinig te bespeuren. Het was de dag dat een grote tentoonstelling over Hans werd geopend, september 1996, Gerrit was een van de sprekers. De twee mannen zagen elkaar niet vaak meer, de verwijdering was al ingezet. De rollen leken een beetje anders verdeeld dan in het verleden. Vroeger was het de succesvolle Gerrit Komrij geweest en de veelbelovende Hans Warren. Nu zag hij dat zijn naamsbekendheid niet hielp: het werk van Hans, het Geheim dagboek vooral, werd beter verkocht dan Gerrits proza en poëzie. Dat moet hem onbewust hebben dwarsgezeten. Vooral ook omdat hij zoveel had gedaan om de roem van zijn vriend te bevorderen. Ik vergeet het niet, dat nare einde, ik kan het niet vergeten. Maar ik vergeet ook niet die wervende artikelen, die lieve brieven. De eerste brief, nog heel formeel, is deze uit 1969. Het literaire tijdschrift Maatstaf was net overgegaan naar De Arbeiderspers, de redactie bestond uit Martin Ros en Gerrit Komrij. In de loop van het jaar zou Tussen hybris en vergaan verschijnen, Hans’ dichtbundel die een wonderbaarlijke terugkeer in de literatuur inluidde. Hoe zou het met Hans Warren verder zijn gegaan als Gerrit Komrij niet op zijn weg was verschenen? Zoals alle vragen met als erin een zinloze vraag. Vast staat dat Gerrit in een beslissende fase een onmisbaar klankbord is geweest. Hij wakkerde de dichterlijke eruptie aan die Hans rond zijn vijftigste beleefde. En Gerrit en Charles waren in zijn leven, ook al was hij een kwarteeuw ouder, een ongelooflijk belangrijk voorbeeld: zo kon het ook, zo kon je ook als homo leven. Maar Hans Warren heeft ook iets teruggegeven: zijn vriendschap in ieder geval. Deze foto getuigt daarvan. Gemaakt op een ongeluksdatum, vrijdag de dertiende, maar wat zijn beide mannen gelukkig. Gelukkig met het weerzien, gelukkig met elkaar.